Mae busnesau bwyd yng Nghymru yn brwydro yn erbyn pwysau cost ddigynsail, o filiau ynni sy’n codi’n sydyn i brisiau deunyddiau crai anwadal, a hynny i gyd wrth i ddefnyddwyr fynnu prisiau cystadleuol. Mae’r wasgfa dynn hon ar elw yn aml yn anwybyddu draen distaw, ond sylweddol, ar broffidioldeb: gwastraff. Mae’n chwyddo costau’n uniongyrchol ar draws sectorau ynni, cynhwysion, cludiant a phecynnu.
Gall mapio gwastraff fod yn offeryn pwerus, gan alluogi cynhyrchwyr bwyd i nodi’r colledion cudd hyn yn rhagweithiol. Mae’n galluogi busnesau i symleiddio prosesau a gwella diwylliant y staff o amgylch gwastraff, gan sicrhau mwy o effeithlonrwydd a phroffidioldeb.
Mae casglu data ynghylch gwastraff yn hanfodol bwysig er mwyn gallu nodi meysydd allweddol i’w gwella, gan helpu i ddadansoddi effeithiolrwydd gwahanol ymyriadau a chreu diwylliant o welliant parhaus.
Y tu hwnt i’r enillion ariannol uniongyrchol, mae’r ymgyrch i leihau gwastraff yn cyd-fynd yn uniongyrchol â thargedau amgylcheddol hollbwysig a rheoliadau sy’n esblygu. Mae nodau sero net y DU yn ei gwneud yn ofynnol i fusnesau fynd i’r afael yn gynhwysfawr â phob ffynhonnell o nwyon tŷ gwydr, gyda gwastraff yn gyfrannwr allweddol. Mae cyflwyno adrodd gorfodol ar wastraff bwyd, a safon Sefydliad Rhyngwladol er Safoni (ISO) newydd disgwyliedig ar gyfer rheoli gwastraff yn golygu bod systemau cadarn ar gyfer olrhain a lleihau gwastraff yn dod yn bwysicach fyth. A bydd rheoliadau Cyfrifoldeb Estynedig Cynhyrchwyr (EPR) newydd ar gyfer pecynnu hefyd yn dechrau rhoi mwy o gyfrifoldeb ar gynhyrchwyr am gylch oes gyfan eu pecynnu, gan roi cymhellion i leihau gwastraff a gwella ailgylchu.
Mae’r galw cynyddol gan ddefnyddwyr am gynaliadwyedd hefyd yn golygu bod mantais fasnachol ar ymdrechion i leihau gwastraff fel cyfle i ddangos cyfrifoldeb amgylcheddol.
Mae llwyddiannau go iawn o Raglen HELIX Llywodraeth Cymru a gyflwynwn yn ZERO2FIVE yn dangos effaith bosibl cymryd rheolaeth dros wastraff.
Er enghraifft, fe wnaeth gwneuthurwr bwyd arbenigol leihau gwastraff blynyddol yn sylweddol o bron i 18 tunnell, gan nodi arbedion posibl dros £125,000 drwy adolygu prosesau, hyfforddi staff, a meithrin diwylliant gwastraff atebol. Bydd gwneuthurwr gwasanaethau bwyd arall, drwy weithredu hyfforddiant strategol, ail-werthuso storio ac adolygu pecynnu, yn gallu lleihau gwastraff blynyddol o 57 tunnell drawiadol, gan arwain at arbedion posibl o fwy na £250,000. Mae’r rhaglen hefyd yn helpu busnesau i ddod o hyd i ffrydiau incwm newydd o wastraff, fel y gwelwyd gyda bragdy a drawsnewidiodd grawn wedi’i ddefnyddio’n newydd o fisgedi cŵn drwy ddefnyddio ein cefnogaeth i ddatblygu gweithrediad becws newydd.
Er bod galw ar arbenigedd a chymorth gwastraff yn cynnig manteision sylweddol, mae rhai mesurau ymarferol y gall unrhyw fusnes eu defnyddio i ddechrau taith lleihau gwastraff. Fel man cychwyn, yn ZERO2FIVE rydym wedi datblygu’r fframwaith W.A.S.T.E.:
Yn gyntaf, ‘Walk the process’, i gael dealltwriaeth gynhwysfawr o weithrediadau, gan gynnwys cynhyrchion, rhyngweithiadau staff, a meysydd allweddol ar gyfer casglu data gwastraff yn effeithiol.
Nesaf, ‘Analyse findings’ i ddadansoddi canfyddiadau drwy adolygu a dadansoddi’r data a gasglwyd. Mae hyn yn darparu mewnwelediadau amhrisiadwy ar gyfer nodi ffrydiau gwastraff penodol a sicrhau cywirdeb.
Yna, ‘Set targets’ gosod targedau drwy sefydlu targedau a safonau gwastraff clir.
‘Train staff’, bydd angen hyfforddi staff i feithrin diwylliant gwastraff cadarnhaol ac ymgysylltiedig a sicrhau atebolrwydd wrth leihau gwastraff ar draws y gweithlu.
Yn olaf, ‘Evaluate results’ i werthuso canlyniadau i asesu a yw’r newidiadau a weithredwyd wedi cynhyrchu’r effaith a ddymunir. Os na, dylid ailystyried a mireinio’r broses.
Gellir ariannu ein gwasanaethau gwastraff prosesu yn llawn neu’n rhannol ar gyfer busnesau bwyd a diod yng Nghymru, drwy Raglen HELIX Llywodraeth Cymru. Mae hyn yn ein galluogi i gynnig cefnogaeth i nodi a rheoli pwyntiau gwastraff o fewn prosesau gweithgynhyrchu, gan gwmpasu popeth o fwyd a phecynnu i ddefnydd ynni. Mae ein rhaglen yn helpu i ddatblygu a gweithredu offer ymarferol ar gyfer mesur a lleihau gwastraff, ochr yn ochr â hyfforddiant a mentrau cynhwysfawr i feithrin diwylliant gwastraff mwy cadarnhaol ac atebol.
Gavin Taylor, Uwch Dechnegydd Gwastraff Prosesau
